Woudsend is een komdorp dat in de Middeleeuwen is ontstaan als een nederzetting aan het water en een totaal andere ontwikkeling onderging dan de agrarische dorpen in de omgeving. Door scheepvaart en handel die andere bedrijvigheid, zoals scheepsbouw en houtbewerking, deed ontstaan heeft Woudsend een kleinstedelijk karakter gekregen. Op de grietenijkaart in de Schotanus-atlas uit 1716 is het al een geconcentreerd komdorp met kerk en molen.

In de Tegenwoordige Staat van Friesland werd in 1788, aan het einde van een periode van grote bloei, gemeld: ‘Woudsend, wel het kleinste der Buitendykster Dorpen, ten opzichte der landeryen, doch ten aanzien der volkrykheid en ’t vermogen der Ingezetenen, verre het aanzienlykste der geheele Grieteny […] Dit dorp ligt zeer gelegen aan de vaart van Sneek op de Lemmer […]. Reeds voor veele jaaren was dit Dorp vry aanzienlyk, door de menigte van Turf- en Houtschippers, die van hier op Holland voeren; doch hier is in later tyd bygekomen eene aanzienlyke Reedery in Friesche Koopvaardyschepen, die hier worden gebouwd, en, na van al ’t noodige voorzien te zyn, doorgaans door Lemmer, naar Zee gezonden worden. Door deeze onderneeming heeft dit Dorp grootelyks in vermogen toegenomen. […] Behalven eenige Hellingen, of Timmerwerven worden ’er ook de vereischte Houtzaagmolen, Lynbaan, Blok- en Zeilmaakery, beneffens meer dan eene Smedery, gevonden. Voorts is dit Dorp zeer vermaakelyk, wegens de groote doorvaart van allerleye schepen, die van Leeuwarden, Sneek, en van elders naar de Lemmer vaaren. In den jaare 1660 werd hier eene nieuwe Kerk gebouwd.’

Het oude dorp ligt op de westelijke oever van de Ee. Pas in de 19de eeuw is er enige bebouwing aan de oostelijke oever gekomen. Het is rond de Midstrjitte en Iewâl een compact geheel van meest kleine huizen die dicht op elkaar staan en Woudsend tot een intiem kleinstedelijk geheel maken. De kerken staan verspreid, een collectie merkwaardige bouwwerken die elk iets bijzonders hebben. De trots van Woudsend zijn de molens: de houtzaagmolen aan de Ee en de korenmolen aan de oude noordwestelijke dorpsrand.

Tekst: © NoordBoek - Peter Karstkarel